Το γυμνό στην Βυζαντινή τέχνη

    Στο άκουσμα των λέξεων Βυζαντινή τέχνη οι περισσότεροι από εμάς σκέφτονται αμέσως την εκκλησιαστική Βυζαντινή τέχνη, τον συντηρητισμό στην τέχνη ενδεχομένως , τις κλασσικές αγιογραφίες και τα θαυμάσια Βυζαντινά ψηφιδωτά. Υπάρχει όμως και μια άλλη όψη τη Βυζαντινής τέχνης  που έχει ως θέμα της το γυμνό , τόσο στη Χριστιανική θεματολογία, όσο και στις παραστάσεις μυθολογικής , παγανιστικής θεματολογίας.

 

Μερικά δείγματα Βυζαντινής τέχνης από τον 5ο αι. μ.Χ. εώς τον 12ο αι. μ.Χ.

 

Η θεά Αφροδίτη, Έρως και Ψυχή , 5ος αι. μ.Χ. , Μουσείο του Ερμιτάζ , Αγία Πετρούπολη

 

Η θεά Αφροδίτη , Βυζαντινή ανάγλυφη <<πυξίδα>> , 5ος αι. μ.Χ , Μουσείο Walter art museum της Βαλτιμόρης     

 

 

Η Αριάδνη , 6ος αι. μ.Χ. , Musée de Cluny , Παρίσι

 

 

Μελέαγρος 7ος αι. μ.Χ. , Μουσείο του Ερμιτάζ  , Αγία Πετρούπολη

 

 

Μελέαγρος και Αταλάντη 7ος αι. μ.Χ. , Μουσείο του Ερμιτάζ  , Αγία Πετρούπολη

 

 

 

 

Βυζαντινά κιβωτίδια με ανάγλυφες παραστάσεις  

Τα βυζαντινά αυτά κιβωτίδια φέρουν ανάγλυφες μυθολογικές παραστάσεις ή σκηνές από την κλασσική αρχαιότητα. Υπάρχουν και κιβωτίδια τα οποία φέρουν παραστάσεις με Χριστιανική θεματολογία στα οποία απεικονίζεται εξίσου το γυμνό σώμα όπως σκηνές με τον Αδάμ και την Εύα , πράγμα το οποίο αποτελεί άλλη μια απόδειξη για την ελευθερία έκφρασης στην Βυζαντινή μικρογλυπτική τέχνη. Αρκετά από αυτά τα κιβωτίδια παράχθηκαν στην Κωνσταντινούπολη κατά την διάρκεια της λεγόμενης <<Μακεδονικής αναγέννησης>> και θεωρείται πως ήταν γαμήλια δώρα και προσωπικά αντικείμενα της Βυζαντινής αριστοκρατίας.

 

 

                  Διονυσιακή σκηνή με Έρωτες, τον Ηρακλή που κρατά άρπα και                         Κένταυρο ,  λεπτομέρεια από το κιβωτίδιο του βερόλι 10ος αι. μ.Χ. , Μουσείο Victoria and Albert , Λονδίνο

                    Μυθολογική σκηνή με τον θεό Άρη και την Αφροδίτη, τον Βελλεροφόντη , <<κιβωτίδιο του βερόλι>> 10ος αι. μ.Χ. , Μουσείο Victoria and Albert , Λονδίνο

           Ο Βελλεροφόντης , λεπτομέρεια από το κιβωτίδιο του βερόλι 10ος αι. μ.Χ. , Μουσείο Victoria and Albert , Λονδίνο

 Η αρπαγή της Ευρώπης , κρίνοντας από τις λεπτομέρειες είναι μια αρκετά τολμηρή σκηνή και αποτελεί άλλη μια απόδειξη της ελευθερίας της έκφρασης της τέχνης στο Βυζάντιο, κιβωτίδιο του βερόλι 10ος αι. μ.Χ. , Μουσείο Victoria and Albert , Λονδίνο

  Διονυσιακή σκηνή με θηρία και έρωτες , κιβωτίδιο του βερόλι 10ος αι. μ.Χ. , Μουσείο Victoria and Albert , Λονδίνο

 

Μυθολογική σκηνή με Νύμφη σε θαλάσσιο ιππόκαμπο , κιβωτίδιο του βερόλι 10ος αι. μ.Χ. , Μουσείο Victoria and Albert , Λονδίνο

 

 

                 

                                       Ο Ιππόλυτος 10ος αι. μ.Χ. , Grunes Gew , Δρέσδη

          Ο Τριπτόλεμος 10ος αι. μ.Χ. , Metropolitan museum of art , Νέα Υόρκη

     Άλλη μια σκηνή με θέμα την Αρπαγή της Ευρώπης, Αφροδίτη και Άρης (δεξιά) 11ος αι. μ.Χ. , Μουσείο Victoria and Albert , Λονδίνο 

    Διονυσιακές σκηνές με χορευτές και άλλα μυθολογικά στοιχεία 10ος αι. μ.Χ.  Μουσείο Walter art museum της Βαλτιμόρης     

 

 

Διονυσιακές σκηνές με Κένταυρο και χορευτές (πάνω σκηνή) και η εκστρατεία του θεού Διονύσου (κάτω σκηνή) 10ος αι. μ.Χ. ,  Μουσείο Walter art museum της Βαλτιμόρης     

 

 

          Χορευτές και πολεμιστές , Βυζαντινό κιβωτίδιο 11ου αι. μ.Χ. ,  Μetropolitan museum of art , Νέα Υόρκη

 Ο Ηρακλής και οι Διόσκουροι (κεντρική σκηνή), ερωτική σκηνή (δεξιά) , κιβωτίδιο του Darmstadt , 12ος αι. μ.Χ.

                                         Το γυμνό σε Βυζαντινά χειρόγραφα

Βυζαντινό χειρόγραφο της Μαθηματικής σύνταξης του Πτολεμαίου , στην οποία απεικονίζεται ο ζωδιακός κύκλος , οι μήνες και ο Ήλιος ακριβώς στο κέντρο ,  10ος αι. μ.Χ. , Vaticanus Gr. 1291

Ο θεός Ήλιος σε τέθριππο άρμα , πλαισιωμένος από γυμνόστηθες νύμφες. από την Μαθηματική σύνταξη Πτολεμαίου 10ος αι. μ.Χ. , Vaticanus Gr. 1291

 

 

  Βυζαντινό χειρόγραφο με τον θεό Ήλιο πλαισιωμένο από νύμφες , λεπτομέρεια από την Μαθηματική σύνταξη Πτολεμαίου 10ος αι. μ.Χ. , Vaticanus Gr. 1291

    Η θεά Ρέα σε άρμα λεόντων γυμνόστηθη και ο θεός Έρως 10ος-11ος αι. μ.Χ. , Venice Marciana Cod. gr. 479

Το γυμνό στη Χριστιανική θεματολογία

      Ο Αδάμ και η Εύα στον κήπο της Εδέμ , ανάγλυφο κιβωτίδιο 11ου-12ου αι. μ.Χ. , Μουσείο Cleveland museum of Art

              Ο Αδάμ και η Εύα, , ανάγλυφο κιβωτίδιο 11ου-12ου αι. μ.Χ. , Μουσείο Cleveland museum of Art

Ρεβέκκα και Ελιέζερ, 6ος αι. μ.Χ. , Vienna, Österreichische Nationalbibliothek, cod. theol. gr. 31

Ο μεθυσμένος Νώε , ο οποίος συχνά απεικονίζεται γυμνός ή ημίγυμνός και αποτελεί ένα μοτίβο στην εκκλησιαστική τέχνη που επαναλαμβάνεται , 6ος αι. μ.Χ. , Vienna, Österreichische Nationalbibliothek, cod. theol. gr. 31

 

 

 

 

Πηγές

Kurt Weitzmann , Greek mythology in Byzantine art , 1951
http://www.portaaurea.gr/istoria_meletes/byzart.htm
http://vizantinitehni.wordpress.com
Το Βυζάντιο ώριμο για αλλαγές , Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε.). Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, 2004